Działanie tabletek antykoncepcyjnych – hormonalna antykoncepcja i jej skuteczność

Tabletki hormonalne są powszechnie uznawane za jedną z najbardziej skutecznych i niezwykle wygodnych metod zapobiegania niechcianej ciąży. Do innych sposobów antykoncepcji hormonalnej zalicza się, m.in. wkładki domaciczne, implanty, plastry czy zastrzyki, jednak to tabletki cieszą się tak ogromną sławą, co pociąga za sobą wiele wątpliwości odnośnie bezpieczeństwa i skuteczności. 

Działanie tabletek antykoncepcyjnych

Na rynku wyróżniamy preparaty jedno- oraz dwuskładnikowe. Pigułki jednoskładnikowe zawierają gestageny będące syntetycznym odpowiednikiem progesteronu, natomiast dwuskładnikowe posiadają syntetyczny etynyloestradiol, pochodną estrogenu, a także gestageny.

Rola gestagenów:

• hamowanie owulacji
• modyfikacja śluzu szyjki macicy, co powoduje utrudniony transport plemników w drogach rodnych
• potencjalne utrudnienie implantacji
• zsumowany efekt: zahamowanie zapłodnienia i powstania zarodka.

Rola etynyloestradiolu:

• hamowanie wydzielania FSH, hormonu tropowego odpowiadającego za dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego
• uniemożliwienie dojrzewania komórek jajowych.

Które pigułki antykoncepcyjne są lepsze?

W związku z powyższymi cechami preparaty jednoskładnikowe, tzw. „minipigułki” wcale nie są drastycznie mniej skuteczne od dwuskładnikowych. Uważa się nawet, że mogą być bezpieczniejsze i łagodniejsze ze względu na mniejsze efekty uboczne. Dobór tabletek zależy przede wszystkim od decyzji lekarza, który weźmie pod uwagę stan zdrowia kobiety. Minipigułki są zalecane dla nastolatek, kobiet karmiących piersią oraz dla tych palących papierosy. Może wystąpić również nadwrażliwość na wysokie dawki hormonów lub po prostu niemożność przyjmowania estrogenów – w takim przypadku lepsze są preparaty jednoskładnikowe.

Tabletki antykoncepcyjne jednofazowe

W tabletkach jednofazowych każda z nich zawiera taką samą dawkę hormonu, co warunkuje prostotę stosowania, ponieważ nie ma znaczenia, którego dnia przyjmiemy daną tabletkę. Również nie ma tutaj możliwości o pomyłce, ponieważ wszystkie pigułki są w tym samym kolorze.

Jeśli pierwszą tabletkę przyjmie się pierwszego dnia miesiączki, skuteczność zabezpieczenia występuje od razu.

Tabletki antykoncepcyjne dwufazowe

Tutaj sprawa jest odrobinę bardziej skomplikowana. W opakowaniu znajduje się 11 białych tabletek, reszta jest różowa, przy czym przyjmowanie rozpoczyna się od tych białych. I ma to ogromne znaczenie, ponieważ w przypadku pomyłki (np. połknięcie różowej zamiast białej) występuje automatycznie obniżenie skuteczności antykoncepcji!

Skuteczność antykoncepcji hormonalnej

Skuteczność antykoncepcji jest określana przez wskaźnik Pearla. Jest to metoda opracowana przez amerykańskiego biologa z Uniwersytetu w Michigan, Raymonda Pearla. Dzięki niej możemy oszacowań wysokość ryzyka zajścia w ciążę przy stosowaniu konkretnego zabezpieczenia.

Wskaźnik Pearla może pomóc przy wyborze antykoncepcji, aby skutecznie zapobiec niechcianej ciąży. Jeśli jest on wyższy niż 5, taka metoda zostaje uznana za nieskuteczną, np. dla prezerwatyw wskaźnik Pearla wynosi między 3 a 7. Przy stosunku bez zabezpieczenia wskaźnik Pearla wynosi aż 85! Czyli im niższa wartość wskaźnika Pearla, tym skuteczniejsze zabezpieczenie.

W przypadku tabletek antykoncepcyjnych sprawa wygląda już bardziej optymistycznie i pewniej. Wskaźnik Pearla dla pigułek dwuskładnikowych wynosi między 0,2 a 0,5.

Wysokość wskaźnika Pearla dla wybranych metod:

• stosunek przerywany – 10 – 35
• spirala (wkładka wewnątrzmaciczna) – 1 – 3
• minipigułka – 1 – 3
• plaster antykoncepcyjny – 0,9.

Najbardziej skuteczna metoda antykoncepcji

I nie mowa tu o rezygnacji ze stosunków płciowych. Obecnie za najbardziej skuteczną metodę uważa się implant podskórny. Wskaźnik Pearla dla implantu wynosi tylko 0,01.

Jak wygląda jego działanie? Jest to pręcik o długości 4 cm i szerokości 2 cm aplikowany bezpośrednio pod skórę ramienia przez lekarza. Jest on zbudowany z etylenu i octanu winylu kopolimeru, plastiku, który się nie rozpuszcza. Substancja czynna, etonogestrel, uwalniania jest do organizmu, zapewniając stałe stężenie tego hormonu, który działa w dwojaki sposób:

• zapobiega uwalnianiu komórki jajowej
• modyfikuje śluz z szyjki macicy, co utrudnia transport plemników.

Taka metoda jest skutecznym zabezpieczeniem przez okres 3 lat.

Czy tabletki antykoncepcyjne są skuteczne?

Najistotniejszym i najważniejszym warunkiem skuteczności jest systematyczne przyjmowanie tabletek o tej samej godzinie każdego dnia. Wyjątek stanowią preparaty jednofazowe, które są pakowane po 21 tabletek. Wtedy po 21 dniach należy zrobić siedmiodniową przerwę i później znowu rozpocząć stosowanie kolejnego opakowania. Jeśli przedłuży się okres przerwy, skuteczność zostaje obniżona.

W związku z powyższym wszystko zależy od organizacji i systematyczności kobiety, która nie może zapomnieć o żadnej tabletce. Jeżeli jednak się tak stanie, należy postępować zgodnie z instrukcją załączoną w opakowaniu. Zazwyczaj jeśli spożycie tabletki opóźniło się o nie więcej niż 12 godzin, należy ją przyjąć jak najszybciej i skuteczność zabezpieczenia nadal będzie bardzo wysoka.

Czy miesiączka obniża skuteczność antykoncepcji?

Absolutnie nie! Przede wszystkim w trakcie przyjmowania antykoncepcji „prawdziwa” miesiączka nie występuje. Takie krwawienie nazywamy krwawieniem z odstawienia, w trakcie którego jest się tak samo zabezpieczonym.

Czynniki wpływające na obniżenie skuteczności tabletek antykoncepcyjnych

Wyróżniamy szereg czynników, przez które wybrane zabezpieczenie przed niechcianą ciążą może się okazać niewystarczające. Często są to okoliczności zupełnie niezależne od kobiety czy jej partnera, dlatego należy o nich pamięć i wykazywać wtedy szczególną ostrożność, np. stosować prezerwatywę.

• Wymioty 
  • Jeżeli wymioty wystąpiły w czasie krótszym niż 4 godziny po zażyciu tabletki, to istnieje wysokie ryzyko, że tabletka nie została wchłonięta. W takiej sytuacji należy niezwłocznie przyjąć kolejną tabletkę.

• Biegunka
  • Sprawa wygląda tak samo jak w przypadku wymiotów. Jeśli wystąpiła ona 4 godziny po przyjęciu tabletki, to skuteczność antykoncepcji zostaje obniżona.
• Antybiotyki
  • Równoczesne stosowanie antybiotyków wraz z tabletkami znacząco obniża ich działanie. W przypadku infekcji należy zawsze poinformować lekarza o przyjmowaniu innych leków.

• Sok grejpfrutowy
  • W trakcie przyjmowania tabletek należy wykluczyć picie soku grejpfrutowego, ponieważ zaburza on wchłanianie substancji czynnych.

• Dziurawiec
  • Jeśli przyjmowane jednocześnie leki ziołowe czy inne ziółka mają w swoim składzie dziurawiec, mogą również obniżyć skuteczność antykoncepcji.

Podsumowanie – skuteczność tabletek antykoncepcyjnych

Tabletki antykoncepcyjne wykazują bardzo wysoką skuteczność w zabezpieczeniu przed niechcianą ciążą. Ich działanie zależy od stanu zdrowia, działania równocześnie przyjmowanych leków, a także od stopnia zorganizowania kobiety i mężczyzny. Ryzyko niechcianej ciąży istnieje w każdej stosowanej metodzie antykoncepcji, jednak w przypadku tabletek jest ono naprawdę znikome.