Czerniak oka – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Czerniak oka to rak, który powstaje z melanocytów (komórek wytwarzających melaninę lub ciemnego pigmentu odpowiedzialnego za kolor ludzkiej skóry). Istnieją w różnych częściach ciała, w tym w skórze, włosach, narządach (błonach śluzowych) i tkankach oczu. Najczęściej czerniak powstaje na skórze, ale może również wpływać na inne narządy.

Czym jest czerniak oka?

Najczęstszym nowotworem oka u dorosłych jest czerniak naczyniówki oka, który rozwija się w naczyniówce, rzadko w tęczówce lub ciele rzęskowym. Sama zmiana może dawać przerzuty do innych narządów. Jednocześnie początkowo rak oka objawów nie ujawnia, co utrudnia wczesne jego wykrycie.

Czerniak w oku może wystąpić w następujących formacjach:

• Aparat ochronny gałki ocznej (górne i dolne powieki, oczodół)
• Aparat przydatków oka (gruczoł łzowy, jego przewody i spojówka)
• Układ naczyniowy oka.

Typy czerniaka oka

Istnieją następujące typy czerniaka oka:

• Czerniak naczyniówki rozwija się z melanocytów naczyniówki. Uważany jest za częstą postać wewnątrzgałkową. Znane podgatunki: naczyniówka, tęczówka itp.
• Czerniak gałki ocznej. Powstaje na błonie śluzowej i rozprzestrzenia się znacznie rzadziej.

Stopień złośliwości czerniaka w oku zależy od jego lokalizacji. Najbardziej niekorzystne rokowanie to nowotwory występujące na powiekach. Najwyższy odsetek przeżycia obserwuje się u chorych ze zmianami naczyniówki. Pięcioletnie przeżycie przy korzystnych okolicznościach nie przekracza 40%.

Przyczyny czerniaka oka

Na raka oka często chorują ludzie po czterdziestym roku życia. Szczytowa częstość występowania obejmuje wiek 70-80 lat. Mężczyźni są nieco bardziej podatni na tę chorobę. Obecnie pytanie, dlaczego czerniak rozwija się w oku, pozostaje otwarte. Naukowcy rozwinęli wiele teorii, ale można ustalić tylko następujące czynniki, które mogą wywołać wzrost nowotworu oka:

• Niebieskie lub zielone oczy
• Jasna skóra i włosy
• Dziedziczne predyspozycje.

Czynnikami, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka oka, jest obrzęk skóry, znamiona oka i różne zaburzenia pigmentacji oczu. Dokładna rola promieni ultrafioletowych w występowaniu tego procesu nie została udowodniona, ale tego czynnika nie można zignorować.

Przeczytaj: Czy niskie ciśnienie jest niebezpieczne? Jak są przyczyny i jak sobie z nim radzić?

Lokalizacja i formy czerniaka w oku oka

Jak już wspomniano najczęściej czerniak oka znajduje się w naczyniówce. Ten wariant nowotworu jest najkorzystniejszy. Właściwie dotyka koło 85% przypadków, ciało rzęskowe (czerniak gałki ocznej: część gałki ocznej, która łączy tęczówkę z naczyniówką) w 9%, a tęczówkę w 6%. Złośliwe zmiany w spojówce i powiekach są znacznie rzadsze, ale są znacznie trudniejsze do wyleczenia.

W zależności od struktury morfologicznej komórek nowotworowych rozróżnia się następujące postacie raka oka:

• Nabłonkowatokomórkowy
• Komórki wrzecionowate
• Mieszane.

Najbardziej złośliwa jest forma nabłonkowa, ponieważ charakteryzuje się szybszym wzrostem i przerzutami. Najbardziej korzystne rokowaniejest dla czerniaka komórek wrzecionowatych. Guzkowa postać nowotworu złośliwego naczyniówki jest węzłem o rozproszonej postaci, guz rośnie wzdłuż płaszczyzny.

Objawy czerniaka oka

Pierwszym objawem czerniaka oka może być znamię barwnikowe naczyniówki oka. Niektórzy chorzy zauważają wizualnie takie elementy jak: muchy, błyski lub skazy. Następuje stopniowe pogorszenie ostrości wzroku i utrata widzenia obwodowego. W późniejszym okresie objętość wzrasta, pojawiając się w pobliskich narządach i tkankach, wpływa na obszary szyjne, podżuchwowe, okołostawowe węzły chłonne, przerzuty do wątroby, nerek, kości. Wraz z rozwojem przerzutów upośledzona zostaje funkcja zaatakowanych narządów.

Czerniak powieki jest formacją pigmentową, która czasami ma wyraźnie określoną nogę. Powierzchnia czerniaka oka może być pokryta pęknięciami lub brodawkami. Nowy wzrost charakteryzuje się szybkim postępem i wczesnym tworzeniem rozległych przerzutów. Czerniak spojówkowy może wystąpić w każdym wieku. Znajduje się w np. gruczole łzowym. Może to być postać pojedyncza lub wielokrotna. Przypomina pigmentowany guzek. Charakteryzuje się wzrostem grzybiastym z rozkładem rogówki, twardówki. Szybko postępuje i wcześnie daje przerzuty.

Czerniak oka – etapy rozwoju

• W pierwszym etapie czerniak oka objawów nie daje, podczas badania wykrywana jest szara zmiana z niewyraźnymi granicami o średnicy nie większej niż 10 mm
• W drugim etapie guz powiększa się, w jego tkankach pojawiają się nowe naczynia. Mogą wystąpić krwotoki w nowotworze oka, siatkówce i ciele szklistym. Podczas badania okuliści ujawniają zaczerwienienie spojówek, zapalenie tęczówki, obrzęk powiek i inne objawy miejscowego zapalenia. Pacjenci skarżą się na ból w okolicy oka
• W trzecim etapie guz rośnie poza granice narządu. Obserwowane jest wysunięcie gałki ocznej (wytrzeszcz) i deformacja. Obniża się ciśnienie wewnątrzgałkowe. Guz rośnie w mózgu i zatokach mózgowych. Podczas rozprzestrzeniania się w tkankach mózgowych mogą wystąpić różne zaburzenia neurologiczne.
• Czwarty etap charakteryzuje się uogólnieniem procesu nowotworowego. U chorych z czerniakiem oka ujawniają się typowe objawy raka: zmęczenie, osłabienie, utrata apetytu i wagi. Przerzuty pojawiają się w wątrobie, płucach, opłucnej, kościach i innych narządach.

Czerniak ciała rzęskowego jest wykrywany głównie u chorych w wieku 40–60 lat. Charakteryzuje się kolistym wzrostem z jednoczesnym uszkodzeniem kąta komory przedniej, korzenia tęczówki i ciała rzęskowego. We wczesnych stadiach choroby wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe. Nowotwór oka szybko rozprzestrzenia się poza twardówkę i wcześnie daje przerzuty. Czerniak tęczówki jest guzkiem, który znajduje się na powierzchni tęczówki. Częściej zlokalizowany w jej dolnej części. Szybkość rozprzestrzeniania się procesu nowotworowego jest bardzo zróżnicowana. Rzadko występują przerzuty. Choroba przebiega bardziej korzystnie niż czerniak naczyniówki i ciała rzęskowego.

Diagnoza czerniaka oka

Rozpoznanie nowotworu oka lekarz ustala się na podstawie informacji o rozwoju choroby, danych z badań i wyników dodatkowych badań. Na początkowym etapie okuliści wykonują bezpośrednią i odwrotną oftalmoskopię. Przy odkrywaniu dużych formacji wykonuje się diafanoskopię i biomikroskopię oka. Angiografia naczyń siatkówki jest wykorzystywana do identyfikacji sieci naczyniowej, która odżywia czerniaka oka. W przypadku czerniaka oka zdjęcia wykonane przy pomocy nowoczesnego sprzętu. Aby ocenić stan oczodołu, wykonuje się przeglądową radiografię w dwóch rzutach.

Zobacz: Pęknięte naczynko w oku – przyczyny, sposoby leczenia

Leczenie czerniaka oka

Leczenie czerniaka oka jest możliwe. Onkolodzy indywidualnie ustalają taktykę leczenia, biorąc pod uwagę lokalizację większości formacji, przewagę procesu nowotworowego i ogólny stan pacjenta. Zabiegi chirurgiczne dla osób z czerniakiem oka wykonywane są na tle radioterapii przedoperacyjnej i pooperacyjnej. Operacja polega na wycięciu nowotworu oka z częścią zdrowych tkanek. W innych typach czerniaka oka wykonywane jest wyłuszczenie gałki ocznej w połączeniu z radioterapią przedoperacyjną i pooperacyjną.

W przypadku wykrycia małych guzów tęczówki wykonywana jest irydektomia (wycięcie tęczówki oka przy jego podstawie), koagulacja laserowa. W obecności ograniczonych nowotworów spojówki wykonywane jest wycięcie miejscowe guza. Ze względu na fakt, że przyczyny czerniaka nie są znane, metody zapobiegania nie istnieją. Gdy wystąpią pierwsze objawy zaburzenia widzenia lub uszkodzenia gałki ocznej, natychmiast należy umówić się na wizytę u okulisty. Wczesne rozpoznanie choroby poprawia rokowanie dzięki odpowiedniemu leczeniu.

Metody leczenia czerniaka oka

• Brachyterapia – napromieniowanie miejscowe. Komórki nowotworowe otrzymują dawkę promieniowania prowadzącą do ich śmierci, a otaczające tkanki cierpią tylko nieznacznie. Po pewnym czasie źródło promieniotwórcze zostaje usunięte, a lekarz obserwuje wynik procedury. Wskaźnik powodzenia brachyterapii jest powyżej średniej, co jednak nie wyklucza ryzyka powikłań pooperacyjnych: retinopatii, krwawienia.
• Ekspozycja zewnętrzna – wykonywana dla tych guzów, w przypadku których niemożliwe jest zastosowanie terapii miejscowej. Efektywność jest dobra, ale ryzyko powikłań jest większe niż przy ekspozycji kontaktowej. Promieniowanie protonowe stosowane w formacjach w pobliżu nerwu wzrokowego.
• Napromienianie stereotaktyczne. W przeszłości było używane tylko w przypadku raka mózgu, w ostatnich latach zaczyna być est stosowane w czerniaku oka  Istota leży w kierunku promieniowania radioaktywnego ze szczególną dokładnością w komórkach nowotworowych przez aparat, który wykonuje trójwymiarową korekcję wiązki. Zapobiega to ekspozycji na promieniowanie w pobliskich obszarach.
• Krioterapia – działanie niskich temperatur, jest stosowana w przypadku małych guzów obwodowych.